Άποψη της πρώτης ΔΕΘ το 1926 στο Πεδίο του Άρεως .
Ο χρόνος δημιουργίας μιας Διεθνούς Έκθεσης το 1925, με τις οικονομικές και κοινωνικές συνθήκες της Θεσσαλονίκης, δεν ήταν ο καταλληλότερος. Με τη λογική μάλιστα της οικονομοτεχνικής μελέτης, μια τέτοια απόφαση κρινόταν απολύτως απαγορευτική. Καμιά οικονομική παράμετρος ούτε και οι υπάρχουσες, λειψές έως ανύπαρκτες,
υποδομές δεν συνηγορούσαν για την ίδρυση μιας σύγχρονης εμπορικής έκθεσης, που να στέκεται αξιοπρεπώς δίπλα στις ήδη φημισμένες εκθέσεις του Λονδίνου και του Παρισιού. Και όμως χάρη στην εμμονή κάποιων ονειροπόλων, που θέλησαν να ανατρέψουν την μαύρη εικόνα της πόλης βλέποντας το μέλλον της, έγινε πραγματικότητα το άπιαστο όνειρο.
Το 1925 που άρχισαν οι διαδικασίες ίδρυσης της ΔΕΘ, η Θεσσαλονίκη προσπαθούσε να στεγάσει τους 80.000 πρόσφυγες που είχαν φτάσει ως ανταλλάξιμοι μετά την υπογραφή της Συνθήκης της Λωζάνης το 1923. Οι περισσότεροι είχαν καταλάβει τα σπίτια των ανταλλαξίμων μουσουλμάνων της πάνω πόλης ή στεγάστηκαν σε πρόχειρες παράγκες στο ιστορικό κέντρο της πυρίκαυστης ζώνης, στα «καμένα», στο συνοικισμό της Αγίας Φωτεινής, στο χώρο της σημερινής ΔΕΘ, ενώ η γενική εικόνα έδειχνε ότι μια νέα πόλη αναγεννιόταν στην πυρίκαυστη ζώνη ανάμεσα σε ερείπια και χαράξεις του νέου πολεοδομικού σχεδίου Εμπράρ. Στα «καμένα» άρχισαν να υψώνονται οι νέες πολυκατοικίες και μοιράζονταν αθρόως υποσχέσεις από τους υπουργούς για την δημιουργία των περιφερειακών προσφυγικών συνοικισμών που καθυστερούσαν από έλλειψη χρηματοδότησης και προγραμματισμού.
Το 1926 στην πυρίκαυστη ζώνη, στους ανοιχτούς χώρους του κέντρου της πόλης, υπήρχαν ακόμη πρόχειρα παραπήγματα όπου «στεγάζονταν» πρόσφυγες της Μικρασιατικής καταστροφής, ενώ οικοδομές του σχεδίου Εμπράρ χτίζονταν σποραδικά στους νέους δρόμους. Η φωτογραφία είναι από την περιοχή της σημερινής οδού Ολύμπου (συλλογή Άρη Παπατζήκα).
Η οικονομία της πόλης βρίσκεται σε ύφεση και μόνο το λιμάνι δείχνει μια καλύτερη εμπορική κίνηση, αν και εν γένει το εμπόριο ήταν στάσιμο. Η οικοδομή ήταν ο μόνος τομέας που παρουσίαζε ανάπτυξη και σ΄αυτήν κατέθεταν αποταμιεύσεις και ομολογίες οι πρόσφυγες αλλά και πολλοί εύποροι της μακεδονικής ενδοχώρας και Έλληνες απόδημοι της διασποράς. Τα παραδοσιακά προϊόντα της Μακεδονίας, τα καπνά και η μεταξοκαλλιέργεια ήταν πεσμένα στις εξαγωγές. Στο εμπορικό κέντρο συνωστίζονταν πρόσφυγες που αναζητούσαν εργασία, προσφέροντας φθηνά εργατικά χέρια, αλλά δεν υπήρχαν θέσεις απασχόλησης. Πολλά εργοστάσια είχαν καταστραφεί και οι διαδικασίες για τη δημιουργία νέων, με την πρωτοβουλία και των προσφύγων, δεν ήταν ενθαρρυντικές.
Την πρώτη χρονιά λειτουργίας της ΔΕΘ (1926) οι περισσότερες οικονομικές υποδομές εντός των τειχών (εργοστάσια, βιοτεχνίες, καταστήματα κλπ.), που είχαν καταστραφεί από την φοβερή πυρκαγιά του 1917, επιχειρούσαν να «σταθούν στα πόδια τους».
Εκσυγχρονισμός
Ωστόσο, παρά τις οικονομικές δυσχέρειες και την άσχημη πολεοδομική κατάσταση, εξαιτίας των συνεπειών της πυρκαγιάς του 1917 και του κύματος των προσφύγων, αρχίζει να εμφανίζεται μια τάση εκσυγχρονισμού της πόλης. Ο χώρος που έχει μεγαλύτερη κινητικότητα ήταν ο εθνοκεντρικός. Γκρεμίζονται οι μιναρέδες των τζαμιών για να απαλλαγεί η πόλη από το μουσουλμανικό χρώμα και επισκευάζονται οι βυζαντινές εκκλησίες. Το 1925 ιδρύεται και το πρώτο αρχαιολογικό μουσείο της πόλης που στεγάζεται στο Γενί τζαμί, το τζαμί των ντονμέδων, των εξισλαμισθέντων Εβραίων της πόλης.
Η ανοικοδόμηση με το νέο ρυμοτομικό σχέδιο της Επιτροπής Εμπράρ προχωρούσε με αργά βήματα, ενώ τα οράματα του ανασχεδιασμού της πόλης έμειναν στα χαρτιά. Όπως η κεντρική πλατεία με το Δημαρχείο και το κτήριο των Δικαστηρίων, στη σημερινή πλατεία της Αρχαίας Αγοράς, που προβάλλει στην πρώτη σελίδα της η «Εφημερίς των Βαλκανίων».
Η μεγάλη εκσυγχρονιστική πρωτοβουλία του ελληνικού κράτους την ίδια χρονιά ήταν η ίδρυση του πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, όραμα των φιλοθεσσαλονικέων πολιτικών Ελευθέριου Βενιζέλου και Αλέξανδρου Παπαναστασίου. Η πρώτη σχολή, η Φιλοσοφική, με λίγους φοιτητές λειτούργησε το 1925 στη βίλα Αλλατίνι και την επόμενη χρονιά μεταφέρθηκε στη σημερινή πανεπιστημιούπολη, στο παραδοσιακό κτίριο της Φιλοσοφικής, που στέγαζε παλιότερα σχολή της οθωμανικής διοίκησης. Ένα εξίσου σημαντικό οικονομικό και εμπορικό έργο, τον Οκτώβριο του 1925, ήταν η ίδρυση της Ελεύθερης Ζώνης στο λιμάνι της Θεσσαλονίκης, με σημαντικές υποδομές για την ελεύθερη διακίνηση του εμπορίου από χώρες της βαλκανικής και τη διατήρηση των καλών σχέσεων με τη γειτονική ενδοχώρα.
Κατά τα άλλα, αυτήν την εποχή η πόλη ζει την ανοικοδόμησή της. Νέα κτήρια με ποικίλους αρχιτεκτονικούς ρυθμούς που έρχονται από την Ευρώπη υψώνονται σιγά σιγά, εξανθρωπίζοντας την πυρίκαυστη ζώνη. Το 1924 χτίζεται το κτήριο της ΧΑΝΘ, λειτουργούσε το νεόδμητο ξενοδοχείο «Μεντιτερανέ», χτίζεται το 1925 η συναγωγή Μοναστηριωτών στη Συγγρού, η κεντρική αγορά Μοδιάνο, ο μύλος Χατζηγιαννάκη, ο γνωστός «Μύλος» και ο κινηματογράφος «Διονύσια» στην Αγίας Σοφίας καθώς και αρκετές σύγχρονες πολυκατοικίες στην οδό Τσιμισκή, Ίωνος Δραγούμη και Βενιζέλου. Η Θεσσαλονίκη μέρα με τη μέρα επανακτά με τους αρχιτεκτονικούς ρυθμούς ανανεωμένο αρχιτεκτονικά και ρυμοτομικά τη σύγχρονη πολεοδομική φυσιογνωμία της.
- Το 1926 είχε ολοκληρωθεί η ανέγερση του κτηρίου της ΧΑΝΘ (κάτω αριστερά στη φωτογραφία), ενώ ανατολικά εκτείνονταν ο προσφυγικός συνοικισμός της Αγίας Φωτεινής που σταδιακά «ισοπεδώθηκε» και το χώρο της κατέλαβαν το ΑΠΘ και οι νέες εγκαταστάσεις της ΔΕΘ.
Πενιχρή καλλιτεχνική ζωή
Η καλλιτεχνική και πνευματική ζωή της πόλης είναι υποβαθμισμένη. Μοναδικό σχεδόν καλλιτεχνικό στέκι αυτήν την περίοδο παραμένει το «Θέατρο του Λευκού Πύργου» με τη θεατρική σκηνή και τις αίθουσες ψυχαγωγίας και εκθέσεων. Στην μεγάλη αίθουσα οργανώθηκε τον Ιανουάριο του 1925 η έκθεση πινάκων του ζωγράφου Σπύρου Παπαλουκά που προκάλεσε εντυπωσιακή κοσμοσυρροή. Ο κόσμος μάλιστα έμπαινε να δει τα έργα με εισιτήριο! Ο Παπαλουκάς πούλησε σε φορείς της πόλης και ιδιώτες 26 πίνακες. Ήταν η πρώτη έκθεση ζωγραφικής που είχε τέτοια μεγάλη επιτυχία, γεγονός που συσχετίζεται με την προσπάθειας ανασυγκρότησης της τοπικής αστικής τάξης.
Ο μόνος καλλιτεχνικός χώρος της πόλης (θέατρο, γκαλερί κλπ.) που λειτουργούσε στη δεκαετία του 1920 και είχε σωθεί από τη φωτιά του 1917 ήταν το παραλιακό «Θέατρο του Λευκού Πύργου» (στο κέντρο της φωτο), που κατεδαφίστηκε το 1957!
Μέσα σ’ ένα τέτοιο κλίμα αντιθέσεων και αντιφάσεων αποφασίστηκε από τους ονειροπόλους πρωτεργάτες της ΔΕΘ να ιδρυθεί και μια εμπορική έκθεση. Η επιχείρηση ανασυγκρότησης, που ήταν εμφανής σε όλους τους τομείς, ίσως να επηρέασε την ομάδα πρωτοβουλίας να προχωρήσει στην ίδρυσή της με το νεοελληνικό σκεπτικό «ας αρχίσουμε και τη διορθώνουμε στην πορεία». Η εξέλιξη όμως ήταν θεαματική. Από τον πρώτο χρόνο κιόλας η Έκθεση, παρά τις ατέλειες και τις ελλείψεις της, αγαπήθηκε από το απλό κοινό και εκτιμήθηκε από τους εμπορευόμενους και παραγωγούς ντόπιους και ξένους. Δεν είναι τυχαίο ότι οι δύο σημαντικότεροι θεσμοί της πόλης, η Έκθεση και το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο, ο πρώτος οικονομικός και ο δεύτερος πνευματικός που ιδρύθηκαν το 1925, γιγαντώθηκαν, επιβιώνουν ως τις μέρες μας με μεγάλη ακτινοβολία και αποτελούν και σήμερα τους ισχυρότερους θεσμούς της Θεσσαλονίκης.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου