του Σπύρου Παυλίδη*.
Οι συνθήκες νομίζω ότι ωριμάζουν για να προσεγγίζουμε τα θέματα της παιδείας περισσότερο συναινετικά, με προοπτική βάθους χρόνου και με νέες ιδέες, οι ρίζες των οποίων πολλές φορές βρίσκονται στο παρελθόν.
Σε ένα ενδιαφέρον άρθρο της «Καθημερινής» της 16ης Νοεμβρίου 2014 ο Πρύτανης του Α.Π.θ. καθηγητής Π. Μήτκας έθιξε ένα πολύ σημαντικό θέμα. Τη μορφή και δομή ενός μελλοντικού σχολείου, ενός συλλογικού σχολείου, ξεκινώντας από το ελληνικό παράδειγμα του παρελθόντος.
Με αφορμή το σχολείο μιας ακριτικής ΚΟΙΝΟΤΗΤΑΣ της ιδιαίτερης πατρίδας του, που όπως σωστά τόνιζε αποτελούσε το κυρίαρχο παράδειγμα για πολλές άλλες κοινότητες της χώρας, περιέγραψε ουσιαστικά μια τρίτη δομή σχολείου. Μετά την ουσιαστική αποτυχία του κρατικού σχολείου, όλων των βαθμίδων, το οποίο προσπάθησαν να κατευθύνουν κεντρικά στην παραμικρή του λεπτομέρεια γραφειοκρατικές ομάδες υπηρετώντας πολιτικές και οικονομικές ελίτ και το πολυδιαφημισμένο ιδιωτικό σχολείο, που στηρίζεται ουσιαστικά στο εμπορικό κέρδος ενός η περισσότερων επιχειρηματιών, ίσως αρχίζει να ωριμάζει η ιδέα αναζήτησης ενόςνέου σχολείου, που θα μπορούσε να στηριχτεί στην ελληνική παράδοση και εμπειρία, στη ίδια την κοινωνία καθώς και στην καινοτομία. Είναι καιρός να πάψουμε να αντιγράφουμε ξένα πρότυπα. Η παράδοση μας, ιδιαίτερα μετά το διαφωτισμό, τις περιόδους που αναπτύχτηκαν οικονομικά και πολιτιστικά οι ελληνικές κοινότητες, στα Αμπελάκια, τα Γιάννενα, στις Κυκλάδες, τη Μικρά Ασία και Θράκη σε τελείως αντίξοες συνθήκες οθωμανικού αναχρονισμού, αλλά και στα Ιόνια νησιά, την Τεργέστη, Οδησσό ή Αλεξάνδρεια, οι κοινότητες στο σύνολο τους, δημιούργησαν αξεπέραστες εκπαιδευτικές δομές, μια πραγματική αναγέννηση του ελληνικού και ευρωπαϊκού πνεύματος. Και όμως στα πλαίσια του νεοελληνικού μορφώματος διαγράφτηκαν από την ιστορία του εκπαιδευτικού μας συστήματος και ξεχάστηκαν. Γιατί έπρεπε να καταργηθεί το Ιόνιο πανεπιστήμιο μετά την ένωση ; και να επιχειρηθεί χρόνους πολλούς ένα άλλο κεντρικά ελεγχόμενο ΑΕΙ, με πολλά προβλήματα. Η Ιόνιος Ακαδημία υπήρξε το πρώτο νεώτερο ελληνικό πανεπιστήμιο που κόσμησε την Κέρκυρα επί 40 χρόνια, από το 1824 μέχρι το 1864. Γιατί δεν δόθηκε συνέχεια με ουσιαστικό λόγο στην τοπική κοινωνία που το δημιούργησε; Γιατί δεν έγινε ο πυρήνας του νέου της πανεπιστημίου Ιωαννίνων οι λαμπρές σχολές της ύστερο οθωμανικής περιόδου; Τα υπόλοιπα καλά οργανωμένα και προοδευτικά σχολεία των χαμένων πατρίδων έσβησαν ανεπιστρεπτί και η Μεγάλη του Γένους Σχολή ή η Σχολή της Χάλκης παραπαίουν. Έχει προσέξει κανείς τα προγράμματα σπουδών και τα συγγράμματα αυτών των σχολείων, με το προοδευτικό κοσμοπολίτικο πνεύμα τους, που τα φρόντιζε η κοινότητα, εκτός από ελάχιστους ιστορικούς;
Αλλά ας δούμε το σήμερα και το μέλλον. Για να προχωρήσουμε σε ανάλογες συλλογικές εκπαιδευτικές δομές, όπου τον κυρίαρχο ρόλο θα έχουν οι «κοινότητες» σε αμεσοδημοκρατικές διαδικασίες. Χρειάζονται άλλες δομές και ριζική αλλαγή νοοτροπίας. Να πάψουν οι νόμοι (ασφυκτικά) πλαίσια, ουσιαστικοί βρόγχοι, που προσπαθούν να ρυθμίσουν με υπερβολική λεπτομέρεια κάθε εκπαιδευτική δραστηριότητα. Στο επίπεδο του δασκάλου της στοιχειώδους και μέσης εκπαίδευσης ουσιαστικά ευνουχίζουν τον ίδιο τον εκπαιδευτικό. Πρώτο βήμα να χαραχθούν πραγματικοί γενικοί νόμοι πλαίσια, που θα καθορίζουν μια γενική εκπαιδευτική πολιτική του κυρίαρχου κράτους. Από εκεί και πέρα θα πρέπει να συμμετέχουν στην κατεύθυνση, τη λειτουργία, τα προγράμματα οι τοπικές κοινωνίες με τους αυτοδιοικητικούς εκπροσώπους, οι γονείς, οι δάσκαλοι, οι πρυτάνεις και οι καθηγητές, τα ίδια τα σχολεία και τα ιδρύματα, οι σύγκλητοι, η κοινότητα ! Σε ένα σύγχρονο, σωστά δομημένο και αποκεντρωμένο κράτος θα πρέπει θεσμικά, προσεχτικά και κλιμακωτά να εξειδικεύονται οι αρμοδιότητες, από την κεντρική διοίκηση, στις περιφέρειες με ουσιαστικές αρμοδιότητες με αυτονομία και ίδιους οικονομικούς πόρους, ως ποσοστό του κέντρου και της περιφέρειας σε επίπεδο Δήμου, Περιοχής και Αυτοδιοικούμενου Σχολείου. Αν συνεχίσει το μοντέλο της αθηνοκεντρικής «μαύρης τρύπας» να καταπίνει και να καταστρέφει διαρκώς ή στην καλύτερη περίπτωση να αλλοιώνει κάθε προσπάθεια μεταρρύθμισης και να εμποδίζει την απογείωση της παιδείας και της χώρας γενικότερα. Θα συντηρεί το αποπνιχτικό τέλμα, στο οποίο η μια «μεταρρύθμιση» θα διαδέχεται την άλλη, ο ένας νόμος τον άλλο, η μια εγκύκλιος την άλλη.
Η ιδέα του κοινοτικού σχολείου είναι άκρως επαναστατική. Μπορεί να αρχίσει μια ουσιαστική αλλαγή στη χώρα μας από την παιδεία είτε την ονομάσουμε επαναστατική ή συντηρητική, χωρίς να αλλάξουν σταδιακά αλλά ριζικά οι αναχρονιστικές δομές του υφιστάμενου κράτους; Μπορεί να πραγματοποιηθεί μια ελληνική ουσιαστική αλλαγή σε όλα τα επίπεδα στην παιδεία μας προσαρμοσμένη στις ευρωπαϊκές και διεθνείς συνθήκες; Ποιες είναι σήμερα οι κοινωνικές, οικονομικές και πολιτικές δυνάμεις της ελληνικής κοινωνίας που θα επιχειρήσουν ένα τέτοιο άλμα απογείωσης;
Ο Σπύρος Παυλίδης είναι καθηγητής στο Γεωλογικό Τμήμα ΑΠΘ και πρόεδρος του ΔΣ του Αριστοτέλειου Μουσείου Φυσικής Ιστορίας Θεσσαλονίκης
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου